Podobrazia malarskie, są niezbędne zarówno dla amatora, jak i również profesjonalnego malarza. Jakie są ich rodzaje, z czego są zrobione, które najlepiej wybrać? Na te, oraz inne pytania znajdziecie odpowiedź w naszym tekście. Przygotowaliśmy kilka wskazówek, które powinny pomóc w wyborze odpowiedniego płótna w zależności od potrzeb.
Spis treści:
Historia podobrazi
Pierwsze wzmianki odnośnie korzystania z podobrazi pochodzą już z czasów starożytnych. Wtedy do ich tworzenia wykorzystywano wysokiej jakości drewno. Podstawą był wybór odpowiednio sezonowanego drzewa, bez nadmiaru żywicy i pozbawionego sęków. Sposób przygotowania tego rodzaju podobrazi do malowania różnił się w zależności od techniki malarskiej, czasu oraz miejsca, w jakich był przygotowywany. W malarstwie bizantyjskim i malarstwie ikon dość powszechne było uprzednie gotowanie desek w oleju. Przy większych formatach deski klejono ze sobą tak zwanym szpongami – zastrzałami, które dodatkowo zabezpieczały drewno przed paczeniem (wyginaniem pod wpływem zmian wilgotności otoczenia). Polegało to na umieszczaniu wąskich listewek z tylu lub na krawędziach, prostopadle do słojów drewna.
Innym sposobem zabezpieczania obrazu było tworzenie na jego odwrocie całych konstrukcji tzw. parkietów. W celu wzmocnienia desek oprócz klejenia wykorzystywano również dla izolacji warstwy malarskiej oklejanie płótnem, po czym wielokrotne gruntowanie, a następnie szlifowanie.
Deski jako podobrazia stosowane były od starożytności do końca XVII wieku.
Poniżej postanowiliśmy przybliżyć w skrócie najbardziej popularne rodzaje podobrazi. Zanim jednak przejdziemy do ich opisania, pokrótce wyjaśnimy, czym one właściwie są.
Podobraziami nazywamy podłoża w malarstwie sztalugowym. W pozostałych technikach malarstwa stosuje się określenie podłoża malarskiego.
Podobrazie płócienne
Podobrazia płócienne zaczęto stosować około XV wieku, ale przewagę przejęły one w XVII wieku, kiedy to zaczęto wykorzystywać je do tworzenia w technice olejnej, a aktualnie również akrylowej. Swoją popularność zyskały, dzięki lekkości oraz elastyczności, które są niezwykle istotne przy tworzeniu prac o dużych formatach.
Aby podobrazia płócienne mogły pełnić swoją rolę, muszą zostać poddane odpowiedniej obróbce. Jak ona wygląda? Najpierw płótno musi zostać poddane dekatyzacji (czyli moczeniu w gorącej wodzie, następnie poddanie go działaniu gorącej pary, a na końcu zimnej wody), prasowaniu, usunięciu węzłów oraz nierówności. Kolejnym etapem jest nasączenie przygotowanego płótna rozcieńczonym roztworem gorącego kleju. Ma on za zadanie izolację odwrocia (z tylnej części płótna) warstw malarskich od czynników zewnętrznych, a także wzmocnienia płótna. Ostatnim etapem jest zagruntowanie płótna, czyli pokrycie go różnego rodzaju farbami lub masami podkładowymi.
Podobrazia płócienne składają się z drewnianej ramy, na którą naciągnięte jest płótno. Zarówno bawełniane, tak jak i lniane czy wykonane z innych włókien, sprzedaje się w zestawie z listewkami. Po zakończeniu prac nad obrazem wbija się je w specjalne otwory, dzięki czemu dodatkowo usztywnia się płótno.
Podobrazie bawełniane
Podobrazia bawełniane są dość tanie, a także powszechnie dostępne. Ich struktura jest gładsza od lnianej, staje się również mniej widoczna lub zanika pod wieloma warstwami farby. Płótno tego rodzaju łatwo naciąga się na ramę, jednakże zbyt mocne naciągnięcie może doprowadzić do powstania nieestetycznych odkształceń. Płótna bawełniane są z kolei wybierane między innymi ze względu na przystępną cenę i zadowalającą jakość. Często spotkać można się z opinią, że podobrazie bawełniane wybierają osoby początkujące, które jeszcze nie są pewne, czy malowanie obrazów jest zajęciem odpowiednim dla nich.
Podobrazie lniane
Podobrazia lniane są grubsze i mocniejsze od tych bawełnianych. Dodatkowo oleje zawarte we włóknach lnu sprawiają, że płótno jest naturalnie zabezpieczone i zaimpregnowane. Ponadto płótna lniane są odporne na wszelkie uszkodzenia mechaniczne. W związku z tym, że nie jest to zbyt elastyczny materiał, dość ciężko naciąga się go na ramę. Podobrazia lniane charakteryzują się wysoką odpornością na wilgoć, dzięki czemu nie ulegają one odkształceniom. Struktura płótna lnianego jest luźna i dobrze widoczna. W zależności od stopnia zagruntowania podobrazia, jego struktura może pozostawać widoczna nawet po nałożeniu farby.
Podobrazie płócienne mieszane
Podobrazia płócienne mieszane najczęściej mają w swoim składzie bawełnę z domieszką włókien syntetycznych. Nie jest to zbyt dobre rozwiązanie, ponieważ każdy z materiałów ma różne właściwości. W związku z tym jeżeli jeden z nich będzie dominował w kierunku poziomym, a drugi pionowym to pod wpływem czynników zewnętrznych płótno może różnie pracować.
Podobrazie z włókien syntetycznych
Występują również podobrazia z włókien syntetycznych takich jak np. poliester, Jednak ciężko spotkać je na Polskim rynku. Włókna syntetyczne odznaczają się bardzo dużą trwałością, na którą składa się wytrzymałość na rozciąganie, a także duża odporność na tarcie oraz znakomita sprężystość. Jednak mają też swoje wady, główną z nich jest niska higroskopijność (niewchłanianie wody).
Czym kierować się przy zakupie podobrazia płóciennego?
Podczas zakupu podobrazia płóciennego powinniśmy zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów. Pierwszym z nich jest gramatura. Im wyższa, tym lepiej, najczęściej waha się ona pomiędzy 250 g/m2, a nawet 500 g/m2. W większości przypadków im wyższa gramatura, tym droższe i lepsze podobrazie. Jeżeli jesteśmy już przy cenie, to warto wiedzieć też, że wpływ na nią ma także krosno – czyli rama.
Drewno użyte to produkcji krosna, powinno być odpowiednio wysuszone, proste i równo przycięte. Nie powinno być ze sobą sklejone. Solidne dopasowanie blejtramy, pozwala w późniejszym czasie poprzez zamocowanie klinów naciągnąć płótno w przypadku jego zwiotczenia. Istotny jest także sposób i stopień zagruntowania podobrazia. Dobrej jakości płótno powinno zostać zagruntowane kilkukrotnie klejem, a następnie powleczone co najmniej dwa razy białym gruntem.
Podobrazie drewniane
Podobrazia drewniane są jednymi z najstarszych. Więcej o nich zdążyliście zapewne przeczytać wyżej w akapicie na temat historii podobrazi. Współcześnie również korzysta się drewnianych podobrazi, zwłaszcza w technikach nawiązujących do warsztatów dawnych mistrzów, w ikonach oraz kopiach dawnego malarstwa. Do ich produkcji wykorzystuje się materiały drewnopochodne takie jak: sklejki, płyty wiórowych i pilśniowych. Te ostatnie najczęściej wykorzystywane były w malarstwie NRD (Niemieckiej Republiki Demokratycznej). Również w Polsce nie brakowało zwolenników tego rodzaju podobrazi. Byli to między innymi: Jerzy Duda – Gracz oraz Zdzisław Beksiński.
Podobrazie metalowe
Podobrazia metalowe nie były tak często wykorzystywane jak pozostałe. Stosowano blachy miedziane, srebrne ołowiane, rzadziej mosiężne czy stalowe. Używano ich do malowania techniką olejną w malarstwie funeralnym (portrety trumienne), zwłaszcza w dawnej Polsce. W XVII i XVIII wieku korzystano z nich w malarstwie miniaturowym i obrazach o niewielkich formatach.
Podobrazia metalowe ze względu na materiał, z którego powstają, są dość ciężkie. Ich zaletą jest jednak trwałość podłoża, ponieważ na odwrocie nie ma możliwości negatywnego wpływu czynników zewnętrznych. Kolejną cechą przemawiającą na korzyść blach wykonanych z miedzi, mosiądzu czy ołowiu jest to, że reakcja ze spoiwem olejnym znacznie przyśpiesza schnięcie malowidła. Aktualnie także korzysta się z tego rodzaju podobrazi, najczęściej tych wykonanych z blachy aluminiowej, ponieważ są one odporne na działanie kwasów i nie wpływają na tempo schnięcia farb. Tworzy się na nich malarstwo reklamowe oraz eksperymentalne.
Podobrazie papierowe
Podobrazia papierowe wykorzystywano już od czasów wynalezienia papierów VIII wieku p.n.e. na Dalekim Wschodzie. W tej kulturze tego rodzaju podobrazia wykorzystywane są po dziś dzień. Powszechnie stosowane są do technik malarskich takich jak: akwarele, lawowanie, gwasze oraz tempery. Równie często wykorzystywane są one, w tybetańskim i mongolskim malarstwie religijnym w technice pozłacania.
W Europie papier i jego pochodne stosowano od VV wieku, ale głównie jako podobrazie do form pośrednich, a nie ostatecznego dzieła. Początkowo chętnie wykorzystywano papier jako podobrazia do tworzenia szkiców. Od połowy XIX wieku do współczesności podłoża papierowe stosowane są w pracach studyjnych. Warto zaznaczyć, że w dwudziestoleciu międzywojennym podobrazia z grubej tektury były dość powszechnie stosowane w Polsce dla twórczości komercyjnej nawet przez uznanych malarzy m.in. Wojciecha Kossaka, Alfonsa Karpińskiego i Jacka Malczewskiego.
Podobrazia papierowe oraz wszelkie jego pochodne nie są zbyt trwałe. Dzieje się tak, ponieważ nie są one uprzednio gruntowane. Poza tym papier ze względu na swoje właściwości nie jest odporny na wilgoć. Po nałożeniu farb, zwłaszcza olejnych, z biegiem czasu papier zaczyna się kruszyć. Warto jednak zaznaczyć, że prawidłowo przygotowany papier, tzn. oklejony cienkim płótnem, zagruntowany i izolowany od odwrocia od wilgoci może pełnić rolę dobrego i taniego podobrazia.
Podobrazie płytowe
Warto również wspomnieć, że na rynku znajdziemy także podobrazia płytowe. Najczęściej wytwarzane są one z cienkiej płyty drewnianej lub tekturowej, na którą naciągnięte jest płótno. Cechują się one wysoką wytrzymałością, są lekkie, nie zajmują dużo miejsca, a ich cena jest stosunkowo niska. Tego rodzaju podobrazia stanowią świetną alternatywę dla klasycznych podobrazi na drewnianych krosnach.
