Werniks – co to jest? Poznaj 6 rodzajów werniksów

Istnieje wiele czynników, które negatywnie wpływają na namalowane obrazy. Aby przez długi czas mogły one wisieć na ścianie i cieszyć oko, należy je w prawidłowy sposób zabezpieczyć. Jak to zrobić? Zabezpieczenie obrazu olejnego lub akrylowego przed zniszczeniem, musi być na tyle trwałe, żeby ochronić naszą pracę, ale równocześnie na tyle delikatne, aby nie wpłynąć na jej strukturę i kolory. Z tego względu, obrazy malowane na płótnie najlepiej zabezpieczyć odpowiednim werniksem. W naszym artykule, przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące właśnie werniksu.

Z czego składa się werniks?

Werniksem, w dużym uproszczeniu nazywamy szlachetny lakier wykorzystywany do celów artystycznych. Jego podstawowym składnikiem jest żywica rozpuszczona w odpowiednim rozpuszczalniku. Najczęściej wykorzystywany jest on w malarstwie akrylowym oraz olejnym, ma bowiem za zadanie zabezpieczać obraz przed niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych. Jego właściwości chronią pracę przed działaniem promieni słonecznych, wilgocią oraz kurzem. Odpowiednio dobrany werniks może także zwiększać lub zmniejszać głębię barw. W zależności od rodzaju użytego do zabezpieczenia preparatu, powłoka na obrazie może być mniej lub bardziej błyszcząca.

Istotnym jest również fakt, że obrazy zabezpieczone w ten sposób, są łatwiejsze w konserwacji i czyszczeniu. Wystarczy usunąć warstwę werniksu wraz ze znajdującymi się na nim zanieczyszczeniami, a następnie położyć nową warstwę, dzięki której obraz będzie wyglądał jak nowy. Werniksy mogą występować zarówno w formie cieczy w szklanej buteleczce, jak i również w formie aerozolu. Wybór zależy tak naprawdę od osobistych preferencji użytkownika.

Tak jak już na wstępie wspomnieliśmy podstawowym składnikiem werniksu jest żywica rozpuszczana w odpowiednim rozpuszczalniku. Tutaj jako naturalne żywice wyróżnić możemy:

• Damara i mastyks – charakteryzują się one dobrą rozpuszczalnością, a także niską ceną, dlatego też powszechnie stosowane są do sporządzania uniwersalnych werniksów. Najczęściej rozpuszczane są w olejku terpentynowym.
• Kopale, w tym również bursztyny – nie są powszechnie wykorzystywane. Werniksy kopalowe z dodatkiem olejów schnących, wymagają dużego doświadczenia i wiedzy technologicznej. Brak powyższych, może skutkować nieprawidłowym zastosowaniem, a w efekcie spękaniem i złuszczeniem się warstw obrazu.
• Balsamy, czyli gęste ciecze pozyskiwane z drzew iglastych, z których najcenniejszą jest terpentyna wenecka (balsam modrzewiowy).

Do żywic syntetycznych należą:

• Akrylowe
• Winylowe

W zależności od rodzaju rozpuszczanej żywicy, jako rozpuszczalnika używa się:

• Olejku terpentynowego – tradycyjny, niezwykle uniwersalny, stosowany od setek lat.
• Etanolu – wykorzystywany jest do sporządzania delikatnych werniksów, najczęściej konserwatorskich.
• Toluenu – charakteryzuje się szybkim wysychaniem, jednak w nadmiarze jest nieco bardziej agresywny w stosunku do farb olejowych.
• Istnieją również rozpuszczalniki organiczne np. estry, które używane są do werniksów syntetycznych i specjalnych.

Warto wiedzieć, ze można również modyfikować właściwości poprzez dodawanie do niego różnych dodatków, takich jak:

• Olejki eteryczne – ich dodatek rozrzedza konsystencję werniksu, jednak powoduje znacznie dłuższe wysychanie, a także mocniejsze wiązanie z podłożem (nie jest to korzystne w przypadku werniksu końcowego).
• Wosk pszczeli – dzięki niemu werniks końcowy staje się bardziej matowy. Jednak w przypadku werniksu retuszerskiego nadmiar może powodować pękanie i odspajanie się warstw obrazu.

Jakie są rodzaje werniksów?

Werniksy możemy podzielić na kilka kategorii. Różnią się one od siebie pod względem składu, i to właśnie od niego zależy ich konsystencja oraz barwa. Werniksy występują również w kilku stopniach połysku, tj.: błyszczącym, satynowym oraz matowym. Z powodzeniem stosować je można zarówno do obrazów namalowanych farbami olejnymi, jak i akrylowymi. Nie powinniśmy jednak, decydować się werniksowanie obrazów namalowanych gwaszem lub temperą, ponieważ farba zaabsorbuje cześć werniksu i niemożliwe będzie jego późniejsze zmycie bez uszkodzenia warstwy farby.

Werniks damarowy

Werniks damarowy to jeden z najbardziej tradycyjnych werniksów malarskich. Dedykowany jest do zabezpieczania obrazów namalowanych farbami olejnymi. Znajdziemy go w wersji zarówno matowej, satynowej, a także z połyskiem. Werniks damarowy, posiada delikatnie żółty odcień (przez co może lekko żółknąć na powierzchni obrazu i delikatnie zmieniać kolory farb), jest dość miękki, bardzo odporny na deformacje podłoża. Po dłuższym czasie od nałożenia wymaga użycia silnego rozpuszczalnika do zmycia.

Werniks woskowy

Właściwości werniksu można modyfikować poprzez dodatki. Tak też powstał werniks woskowy. Dodatek wosku pszczelego, czyni go jednym z najbezpieczniejszych, ponieważ nie wnika on w głąb warstw farby. Jego powłoka jest matowa. Doskonale sprawdzi się on także jako medium i ułatwi malowanie impastami (grubymi, wypukłymi warstwami). Jednakże trzeba mieć na uwadze to, że uwrażliwia on obrazy na wysokie temperatury (np. silne światło słoneczne).

Werniks mastyksowy

Werniks mastyksowy polecany jest do zabezpieczania obrazów namalowanych farbami mastyksowymi i olejnymi. Po nałożeniu na wyschnięty obraz, tworzy on elastyczną i giętką powłokę zabezpieczającą, a jednocześnie nadaje kolorom świetlistości. Werniks mastyksowy jest twardszy i bardziej kruchy od damarowego, ma delikatny żółtawo-zielonkawy odcień w grubszej warstwie. Jego właściwości pozwalają na bezproblemowe usunięcie warstwy nawet po dłuższym czasie.

Werniks retuszerski

Werniks retuszerski ma za zadanie stworzyć na malowidle warstwą izolacyjną, która zapobiegnie wchłanianiu się kolejnych warstw farby. Dodatkowo tworzy barierę, dzięki której pigmenty nie mieszają się ze sobą. Pozwala on również wyrównać różnice w połysku farby, poprzez usuniecie matowych miejsc powstających w trakcie malowania. Nakładać go można punktowo lub w całościowo na obraz. Wykorzystywany może być także jako werniks końcowy, który pogłębi blask jednocześnie zabezpieczając powierzchnię obrazu.

Werniks końcowy

Werniks końcowy nakładany może być na obraz namalowany farbami olejnymi i akrylowymi. Ma on za zadanie zabezpieczyć powierzchnię obrazu, a czasem zmienić jego wygląd – poprzez pogłębienie tonu lub nadanie połysku. Znaleźć go możemy w wersji matowej, błyszczącej oraz satynowej.

Werniks medium

Werniks medium to spoiwo, które rozrzedza lub modyfikuje właściwości farb olejnych. Jego dodatek przyspiesza proces wysychania, a także dodatnio wpływa na trwałość obrazu. Werniks medium, doskonale sprawdzi się podczas stosowania laserunków i technik typu sfumato.

Jak prawidłowo wykonać werniksowanie?

Jeżeli posiadamy werniks w buteleczce, to przed użyciem należy go dokładnie wymieszać. Do nakładania go na obraz powinniśmy wykorzystać szeroki pędzel z miękkim włosiem. Werniks powinien być nakładany na obraz cienkimi warstwami. Ruchy pędzla powinny być płynne, poziome, zaczynając od górnej krawędzi pracy. Jeżeli istnieje konieczność nałożenia drugiej warstwy werniksu, to należy odczekać co najmniej 24 godziny. Istotne jest również to, aby zarówno w pomieszczeniu, jak i na samym obrazie, nie znajdowały się drobinki kurzu, pyłu lub innych zanieczyszczeń.

Jeżeli posiadamy werniks w aerozolu, to również powinniśmy wymieszać zwartość, a następnie spryskać powierzchnię. Jest to bezpieczny sposób aplikacji, ponieważ nie narusza on struktury obrazu. Do wykonania końcowego werniksowania, należy zaczekać do całkowitego wyschnięcia obrazu – czasem może to potrwać nawet kilka miesięcy. Zależy to od materiału, którego użyto do jego namalowania. W przypadku farb olejnych może to być nawet 6 miesięcy.

Bez względu na wybraną metodę, werniks trzeba aplikować stosunkowo szybko, zanim zacznie gęstnieć. Trzeba też, podobnie zresztą jak farbie, dać mu czas na zastygnięcie. Świeży werniks jest miękki, delikatny i klejący. W związku z tym nie powinno sprawdzać się stopnia wyschnięcia ani palcem, ani ściereczką. Pozostawić to może na powierzchni nieestetycznie wyglądające ślady. Poza tym,  w miejscu dotknięcia, obraz nie będzie wystarczająco chroniony.