Kaligrafia a lettering – czym się różnią?

Kaligrafia i lettering są często błędnie uznawane za to samo, a jednak są różne. Kaligrafia to technika skupiająca się na estetyce pisma, wymaga wyuczenia się pewnych form oraz tworzenia napisu w całości, najczęściej jednym pociągnięciem pióra. Natomiast lettering to tworzenie artystycznego obrazu, w którym litery tworzą spójną i harmonijna kompozycję. W odróżnieniu od kaligrafii, lettering nie wymaga użycia specjalnych przyborów, nie wykorzystuje też określonych technik.

Czym jest kaligrafia?

Słowo kaligrafia wywodzi się z języka greckiego: καλλιγραφία – oznacza sztukę starannego i estetycznego pisania. Najstarszy znany zapis powstał w Chinach około 6600 lat p.n.e., jednakże często uważa się, że kaligrafia powstała dużo wcześniej. W niektórych źródłach jako jej początek wskazuje się koniec epoki prehistorycznej, kiedy ludzie zaczęli wyrażać i utrwalać swoje myśli oraz porozumiewać się między sobą.

Na rozwój tej techniki pisania na przestrzeni dziejów miało wpływ wiele czynników, począwszy od geograficznych i biologicznych, po kulturowe i obyczajowe. Dlatego obecnie jest tak wiele różnorodnych stylów kaligrafii takich jak:

• Arabska
• Chińska
• Gruzińska
• Indiańska
• Islamska
• Japońska
• Koreańska
• Mongolska
• Perska
• Tybetańska
• Wietnamska
• Westernowa

Kiedy kaligrafia wykształciła się jako samodzielna forma sztuki?

Najbardziej istotnymi cechami kaligrafii są: prostota, czytelność, równość oraz płynność. Pierwszym systemem, który do pisania zaczął wykorzystywać alfabet były pismo fenickie, a także pismo greckie – to właśnie one dało początek między innymi alfabetowi łacińskiemu.

W Europie słowo: kaligrafia przyjęło się końcem XVI wieku, kiedy to zaczęto rozróżniać zwykłe pismo od bardziej dekoracyjnego. Autorem nowoczesnej kaligrafii jest Edward Johnston – brytyjski nauczyciel, który jest znany między innymi jako autor bezszeryfowego  kroju pisma Johnston Sans.

Od początku lat XX w. kaligrafii uczono w początkowych klasach na obowiązkowych zajęciach języka polskiego. Była ona traktowana jako podstawa nauki zwykłego pisania. Kaligrafia miała za zadanie kształtować charakter oraz cierpliwość. Pismo to przypominało krój copperplate – czyli kursywę angielską. Było pochylone i składało się z linii o zróżnicowanej grubości. W 1960 roku kaligrafia przestała być już przedmiotem nauczania podstawowego w Polsce.

Na czym polega kaligrafia?

Tak jak już wcześniej wspomnieliśmy kaligrafia to nic innego jak sztuka pięknego, starannego i poprawnego pisania. Klasyczna kaligrafia cechuje się tym, iż poszczególne litery, linie i kształty muszą zachowywać konkretne proporcje, nachylać się pod odpowiednim kątem, a także być odpowiedniej grubości. Istnieje wiele różnych stylów liternictwa począwszy od małych liter drukowanych po style z dużą ilością zawijasów. Warto pamiętać o najważniejszej zasadzie: kreśląc linie w dół – należy mocniej dociskać pióro, linie kreślone w górę – zmniejszać siłę nacisku. Naukę kaligrafii warto rozpocząć od nauki kreślenia prostych kresek: kilka cienkich i kilka grubszych. Kolejnym krokiem jest nauka zaokrąglonych kształtów. Po opanowaniu podstawowych liter można zacząć łączyć je w pełne wyrazy.

Jakich narzędzi używa się w kaligrafii?

Obecnie do tworzenia kaligrafii wykorzystuje się pióra (najczęściej ze stalówką). Wyróżnić tu możemy zarówno standardowe pióra wieczne, jak i te, które posiadają tak zwaną obsadkę (wykonana ona może być z drewna lub tworzywa sztucznego) i wymienną stalówkę. Do pisania używane są również jednoczęściowe pióra szklane (nie posiadające stalówki).

By móc korzystać z piór konieczny jest tusz lub atrament. Atrament to roztwór barwnika rozpuszczonego w wodzie. Większość z nich nie jest wodoodporna. Atrament dedykowany jest do użytku w piórach wiecznych, ponieważ tusz mógłby w nich zasychać i zatykać.

Natomiast tusz to zawiesina, czyli pigment zmieszany z wodą. Po wyschnięciu staje się wodoodporny, dzięki czemu można go łączyć np. z farbami. Tusz zdecydowanie lepiej sprawdzi się stalówce z obsadką. Jest on bardziej gęsty od atramentu, a dodatkowo występuje w większej gamie kolorystycznej.

Do tworzenia kaligrafii możemy również wykorzystać dedykowane markery pędzelkowe. Posiadają one elastyczne końcówki, dzięki czemu pozwalają na kreślenie linii o zróżnicowanej szerokości. Dostępne są jako pojedyncze pisaki lub występują w wielokorowych zestawach. Korzystając z markerów warto zwrócić uwagę na kąt nachylenia między markerami a kartką, optymalne nachylenie wynosi 45^o.

Papier do kaligrafii nie powinien być zbyt chłonny i chropowaty. Powinien być gładki, chociaż zbyt śliski może powodować dłuższe wysychanie tuszu. Szorstkie papiery będą za bardzo chłonąć tusz, a włókna zaczepiać się będą o stalówkę.

Pierwotnie do tworzenia kaligrafii wykorzystywano stylus – nazywany inaczej rylcem. Posiadał on formę cienkiej rurki, która wykonana być mogła z miedzi, żelaza, kości, a niekiedy nawet srebra lub złota. Z jednej strony wykończony był w formie ostrza, natomiast z drugiej na kształt łopatki. Pisano nim na specjalnych woskowych tabliczkach. Ostrze służyło do żłobienia liter, a łopatka do zatarcia błędu lub zmazania niepotrzebnego tekstu.

Jako kolejne wykorzystywane było pióro trzcinowe, które służyło bardziej do malowania liter na papirusie, aniżeli do ich pisania. Powstawało z bardzo cienkiej trzciny, której koniec przycinano, a następnie rozgryzano w ustach. W ten sposób tworzyło się coś na postać pędzelka. Bardzo często wykorzystywana do tego było trzcina sprowadzana z Indii – musiała być sztywna i pusta w środku.

Przełomem okazało się wykorzystywanie ptasich piór. Najczęściej były to pióra gęsi oraz łabędzi. Po obróbce takiego pióra pozostawała półprzezroczysta słomka, która służyła do pisania. Proces obróbki rozpoczynał się od zahartowania w zimnej wodzie na przemian z gorącym piaskiem, a także kilkumiesięczne leżakowanie – dzięki temu pióro nie łamało się podczas pisania.

Specjalnie przygotowane i wykrzywione pióro mogło pełnić też rolę tak zwanego korektora, który zdrapywał z papieru kleksy lub błędnie napisane litery.

Pióra gęsie i łabędzie ze względu na dostępność, niską cenę oraz wygodę w pisaniu, wykorzystywany był przez bardzo długi czas, bo aż do czasów nowożytnych.

Warto również wspomnieć, że do kaligrafii artystycznej, a także we wschodnich tradycjach sztuki starannego i estetycznego pisania od wieków wykorzystywane są miękkie pędzle wykonane z naturalnego włosia.

Czym jest lettering?

Lettering związany jest bardziej z artystycznym rysowaniem liter niż z pisaniem. Jego celem jest uzyskanie atrakcyjnego wizualnie obrazu, a nie tekstu. Często napisy posiadają wewnątrz fragmenty wzorów. Na przykład napis Polska może być zbudowany z fragmentów flagi w kolorach białym i czerwonym. Lettering nie ogranicza się  wyłącznie do jednej techniki. Dowolnie można zmieniać wielkość liter, bawić się sama formą lub krojem liter. Spotkać się możemy z kilkoma rodzajami letteringu takimi jak:

• Hand Lettering – technika ta wykorzystuje dowolne artykuły piśmiennicze do rysowania napisów.
• Brush Lettering – to technika, która wykorzystuje markery pędzelkowe lub pędzle do tworzenia napisów. Kieruje się ona trzema zasadami:

1. To, co malujesz w dół ma być grube.
2. To, co malujesz w górę ma być chude.
3. Żadna zasada nie jest ważna, jeśli dobrze się bawisz.

• Bounce Lettering – (oznacza to sprężynujące liternictwo) w ten sposób określa się malowanie liter w taki sposób, aby nie trzymały się one linii.
• Faux Lettering – Napisy wykonane ta techniką do złudzenia przypominają brush lettering, ale nie wykorzystuje się do jej tworzenia markerów pędzelkowych. Cały napis powstaje przy użyciu cienkopisu, z pomocą którego później pogrubia się odpowiednie elementy liter.

Samo stworzenie liter jest dopiero początkiem. Istotą letteringu jest ozdabianie liter poprzez ich cieniowanie, nadawanie im gradientów (ombre), obwódek oraz innych zdobiących elementów.

Jakie ma zastosowania?

Lettering najczęściej znajduje zastosowanie w tworzeniu wszelkiego rodzaju plakatów, komiksów, znaków i wielu innych. Jest to świetna technika, która umożliwi w sposób ładny i kreatywny prowadzenie na przykład organizerów. Oprócz tego z pomocą letteringu stworzyć można kartki okolicznościowe lub inne dekoracje świąteczne.

Rysowanie liter ta techniką poprawia koordynacje wzrokowo – manualną, a także rozwija zdolności motoryczne. Dodatkowo pobudza również naszą kreatywność.

Jakich narzędzi używa się w letteringu?

Najczęściej wykorzystuje się w tej technice markery z elastyczna końcówką. Dostępnych na rynku jest wiele rodzajów, które znacząco mogą się od siebie różnić. Oprócz rozmiaru końcówki, która może być mniejsza lub większa, różnią się od siebie miękkością. Pisaki z miękką końcówką polecane są raczej dla osób zaawansowanych.

Papier do letteringu przede wszystkim powinien być gładki – może to być zwykły papier do ksero. Szorstka powierzchnia może powodować tzw. „ześlizgiwanie się” przyborów piśmienniczych – przez co napis może być niezbyt równy, a także uszkadzać końcówki markerów pędzelkowych. Do tworzenia specjalnych napisów można użyć różnego rodzaju bloków lub brystoli.

Jednakże do stworzenia napisu wystarczy: ołówek, gumka do mazania, cienkopis – najlepiej taki, który szybko schnie i jest wodoodporny, a także linijka.