Pastele kojarzą się nam z jasnymi, delikatnymi kolorami. Tworząc obrazy przy ich pomocy uzyskamy właśnie taki efekt. Na rynku istnieje wiele różnych rodzajów pasteli. Najczęściej jednak spotykamy się z określeniem pastele suche lub olejne. Czym zatem się różnią? Jak powstają? Zapraszamy do zapoznania się z naszym artykułem, w którym przedstawiamy wszystkie rodzaje rodzaje pasteli.

Pastele przybierają rożne formy. Są to między innymi: okrągłe lub kwadratowe laseczki, kredki, a nawet sypkie pudry. A jednak malowanie pastelami zalicza się do technik malarskich. Dlatego też często można spotkać się z określaniem ich jako farb pastelowych. Wbrew pozorom nie wymagają one wykorzystywania wody ani żadnych innych rozpuszczalników. Nie przysparzają one również trudności w tworzeniu, dlatego też artyści często korzystają z nich przy podmalówkach, szkicach czy portretach.

Historia pasteli

Pierwsze wzmianki odnośnie produkcji pasteli sięgają XV wieku, choć niektórzy ich początku upatrują już w malarstwie jaskiniowym. Wtedy jednak do malowania używano naturalnej kredy oraz barwnych glinek bez żadnego spoiwa. Natomiast obecnie wszystkie rodzaje pasteli produkowane są bez użycia glinek naturalnych. Wytwarzane są one sztucznie, poprzez łączenie kredy, barwników i określonej ilości spoiwa. To właśnie proces powstawania pasteli, pozwala na ich precyzyjne umieszczenie na osi czasu. W sztuce europejskiej zaczęto z nich korzystać w czasach dojrzałego renesansu.

Prekursorem w tej technice był Leonardo Da Vinci. Jednak skąd powziął on informacje o tym medium? W 1499 roku niejaki Jean Perréala przybył do Mediolanu i to właśnie za jego sprawą o pastelach dowiedział się Leonardo Da Vinci. Jedną z jego popularnych prac wykonanych za pomocą pasteli jest wykonany na przełomie 1499 – 1500 portret Isabelli d’Este. W tamtym okresie medium te często wykorzystywano do przygotowywania studiów i szkiców przygotowawczych. Dużą rolę w popularyzacji pasteli miała też francuska grupa artystów, która za ich pomocą w XVI wieku tworzyła tzw. portrety kredkowe.

Rozkwit techniki rysowania pastelami przypada na XVII wiek. To właśnie wtedy stała się ona powszechnie znana w Europie. Z techniki pomocniczej rozwinęła się w samodzielną – malowano nimi obrazy od początku do końca. Jednak szczyt popularności pastele osiągnęły w XVII wieku, kiedy to coraz chętniej sięgali po nie artyści (początkowo dworscy, a z czasem również mieszczańscy). Działo się tak dlatego, że ich koszt był zdecydowanie niższy niż stosowanych wtedy technik olejnych, a dodatkowo pozwalały na szybsze wykonanie portretu (dzięki temu mniej obciążało to modela podczas pozowania). Walory kolorystyczne pasteli pozwalały również na zadziwiająco dobre imitowanie obrazów wykonanych farbami olejnymi.

Warto wiedzieć, że w całym okresie popularyzacji pasteli wzrosły także możliwości techniczne ich produkcji. Korzystnie wpływało to na ich atrakcyjność. Przykładem jest tutaj założona przez Henriego Roché, w 1720 roku fabryka, która już w XVIII wieku oferowała 70 odcieni pasteli, do 1887 roku – 500, a w latach 1906 – 1948 – aż 1650.

W Polsce najbardziej znanymi malarzami – posługującymi się techniką malowania pastelami – byli między innymi: Stanisław Wyspiański, Leon Wyczółkowski, Aleksander Orłowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Leon Kauffman, Jan Rembowski, Kazimierz Mordasewicz oraz Emilia Dukszyńska-Dukszta.

Rodzaje pasteli

Nazwa pasteli wywodzi się z języka włoskiego. Pastello pochodzi od pasta – czyli ciasto. W procesie produkcji, przed wyschnięciem przybierają formę ciasta właśnie. W Polsce słowo pastela ma dwojakie znaczenie. Pod pierwszym z nich znajduje się kredka pastelowa. Drugie znaczenie słowa pastela to technika w jakiej wykonywane są prace artystyczne, wykonane za ich pomocą.

Wszystkie rodzaje pasteli zachowują swoje walory kolorystyczne oraz nasilenie barw przez bardzo długi czas. Zawdzięczają to miedzy innymi swojemu składowi oraz procesowi produkcji. Z czego powstają pastele? Składają się one z pigmentu, kredy, gipsu oraz niewielkie ilości spoiwa, którym najczęściej jest guma tragakantowa. Im więcej kredy użyto do produkcji tym kolory pasteli będą bardziej stonowane. Analogicznie im więcej pigmentu, tym ich barwa będzie intensywniejsza. W zależności od użytego spoiwa, które odpowiedzialne jest za poziom twardnienia, wyróżnia się kilka rodzajów pasteli, które opisaliśmy poniżej.

Pastele suche / miękkie

Pastele suche występują w formie okrągłych lub kwadratowych lasek. Jest to pierwotny rodzaj pasteli, najbardziej rozpowszechniony. Charakteryzują się bardzo miękką konstrukcją, dzieje się tak za sprawą znikomej ilości spoiwa użytej do produkcji. Są one delikatne i sypkie, z ich pomocą łatwo można osiągnąć subtelne przejścia tonalne. Dzięki ich właściwościom nadają się do rozcierania na podłożu.

Pastele twarde

Podczas produkcji pasteli twardych dodawana jest większa ilość spoiwa, niż w przypadku wersji miękkiej. Dzięki temu są one bardziej zbite, dlatego też bez problemu można je ostrzyć. Przybierają one najczęściej kształt sztabki, są wąskie i smukłe, przez co wygodnie się je trzyma w dłoni. Ich pigment nie rozciera się tak łatwo, dlatego też świetnie nadają się one do tworzenia różnego rodzaju szkiców oraz precyzyjnego malowania szczegółów. Jest to wariant pośredni pomiędzy pastelami olejowymi a miękkimi.

Pastele olejne

Pastele olejne to zupełnie inny rodzaj od wyżej już opisanych. Główną różnicą jest ich skład, w którym oprócz pigmentu jest również glinka, wosk i olej. Opracowane zostały dość późno, bo dopiero w 1920 roku. Zawarty w nich olej i wosk nadają pastelom przezroczystości, a jednocześnie sprawiają, ze doskonale przylegają one do podłoża. Pozwala to na wykorzystywanie ich nawet w technice impasto – do złudzenia przypominają one wtedy farby olejne. Z powodzeniem można nakładać jedną warstwę na drugą, co spowoduje wzajemne mieszanie kolorów, a w konsekwencji tego, tworzenie nowych barw i odcieni.

Pastele akwarelowe

Pastele akwarelowe są stosunkowo nową i interesującą odmianą. Pozwalają one na tworzenie ciekawych prac w technikach mieszanych i osiągać niezwykłe efekty w rysunkach. Używa się ich jak pasteli olejnych z tym, że po skończonym rysowaniu, przy użyciu wody i pędzla zmienia się je w prawdziwe akwarele. Znajdziemy je w formie okrągłych lub kwadratowych laseczek, w szerokiej gamie kolorystycznej.

Kredki pastelowe

Kredki pastelowe to tak naprawdę pastele suche, najczęściej zamknięte w drewnianej oprawce. Przybierają one formę i wygląd tradycyjnych kredek. Taka wersja pasteli, jest zdecydowanie bardziej trwała, nie brudzi rąk, dodatkowo można je również ostrzyć. Doskonale sprawdzą się do tworzenia rysunków, w których istotna jest precyzja.

Kredki woskowe

Kredki woskowe to nic innego jak pastele olejne, które w składzie mają zdecydowanie większą ilość wosku. Charakteryzują się one wodoodpornością, dzięki czemu wykorzystywać je można w połączeniu z farbami wodnymi. Pozwoli to uzyskać interesującą fakturę na obrazie. Często zapakowane są w papierową owijkę, dzięki czemu nie brudzą, a dodatkowo pewnie trzyma się je w dłoni.

Pastele do tkanin

To szczególny rodzaj pasteli, który pozwoli każdemu użytkownikowi, w kreatywny sposób spersonalizować swoja garderobę. Pastele do tkani pozwalają na malowanie dowolnego wzoru na tkaninie, tak jak na papierze. Gotowy rysunek wystarczy utrwalić za pomocą żelazka, dzięki temu pozostaje on wyrazisty, nawet po wypraniu.

Jak malować pastelami?

Jako podobrazia do malowania pastelami wykorzystać możemy wiele powierzchni. Warto jednak pamiętać aby posiadały one szorstką fakturę. Jest ona niezwykle istotna, ponieważ jest bardziej chłonna a co za tym idzie, jest w stanie przyjąć i utrzymać więcej suchej farby. Pastele pozwalają na pracę bardzo swobodną, która nie jest ograniczona tempem schnięcia kolejnych warstw, tak jak jest to w przypadku farb.

W tworzeniu pracy za pomocą pasteli ogranicza nas tylko i wyłącznie wyobraźnia. Samych technik rysowania czy też malowania jest wiele. Duża ilość z nich jest kopią technik zarówno rysunkowych jak i malarskich. W zależności od ułożenia pasteli możemy nimi pokrywać duże obszary obrazu, cieniować lub kreskować, czy też kropkować. Gotowy rysunek możemy delikatnie przemalować wodą, pozwoli to uzyskać efekt akwareli. W związku z tym, że pastele nie wnikają w głąb powierzchni na której nimi malujemy, obrazy powstałe z pomocą tej techniki są narażone na różnego rodzaju uszkodzenia. Dlatego też przechowywanie tego rodzaju prac, może okazać się kłopotliwe.

Najczęściej do zabezpieczania dzieł wykonanych tą techniką wykorzystuje się różnego rodzaju fiksatywy. Minusem korzystania z tego rodzaju wykończenia, jest często zmiana nasilenia barw. Dlatego też wielu artystów rezygnuje z utrwalania pasteli i oprawia je w szkło, które w pewnym stopniu chroni malunek. Jednak należy pamiętać, że pastele jak większość technik artystycznych są bardzo wrażliwe na wilgoć i działanie promieni słonecznych, pod których wpływem blakną – lub w przypadku wilgoci – może pojawić się pleśń.

Rodzaje pasteli i ich zastosowania

Spis treści:

Historia pasteli